Als het minister Hirsch Ballin ligt, hoeft de AIVD binnenkort mensen niet meer te informeren nadat zij door de veiligheidsdienst zijn afgeluisterd. Het is een gevaarlijk betoog waar we niet in moeten trappen.
De AIVD mag telefoons afluisteren, brieven openen en afluisterapparatuur in woningen plaatsen. Daarvoor geldt wel de notificatieplicht, die inhoudt dat de AIVD als het even kan vijf jaar na afloop van zo’n operatie aan de betrokkene verslag moet uitbrengen. Die wettelijke verplichting is een belangrijke waarborg voor de burgerrechten. Alleen door de bespioneerde burger achteraf te informeren weet hij dat zijn recht op vertrouwelijke communicatie of de onschendbaarheid van zijn woning is geschonden. De notificatie achteraf stelt de burger in staat te laten toetsen of die inbreuk op zijn rechten terecht was. De notificatieplicht is daarmee een belangrijke rem op ongebreidelde spionagelust van de overheid.
Volgens demissionair minister van Justitie en Binnenlandse Zaken Hirsch Ballin kan die notificatieplicht beter worden afgeschaft. Hij heeft “met genoegen” kennis genomen van een rapport waarin een onafhankelijke toezichtscommissie constateert dat de AIVD nog nooit een notificatiebrief heeft verstuurd. In alle gevallen werd een uitzonderingsgrond gevonden.
Volgens Hirsch Ballin is naleving van de notificatieplicht te bewerkelijk. Mensen blijken na al die tijd soms verhuisd zijn, zelfs overleden. Alsof de spionagedienst niet bij uitstek over de technische en juridische middelen om mensen ook na een verhuizing op te sporen. Bovendien is de eventuele bewerkelijkheid van sommige gevallen geen reden af te zien van notificatie in de meerderheid van niet-moeilijke gevallen. Wat mij betreft is de notificatieplicht een dermate belangrijke bescherming van burgers tegen ongecontroleerde toepassing van overheidsmacht, dat dat best een beetje geld en moeite mag kosten.
Een ander argument van Hirsch Ballin is dat de notificatieplicht onnodig is, omdat er voldoende andere manieren zijn om erachter te komen dat je bent afgetapt. Burgers kunnen een klacht indienen bij de ombudsman, of een inzageverzoek doen. De minister heeft kennelijk alleen gelezen wat hem beviel, want de toezichtscommissie benadrukt juist “dat geen van de andere waarborgen voorziet in een actieve verplichting tot informatieverschaffing aan de burger teneinde hem op de hoogte te stellen van jegens hem ingezette bijzondere bevoegdheden.”
Volgens Hirsch Ballin hoeft een notificatieplicht ook niet op grond van het Europees Verdrag van de Rechten van de Mens. Ook dat klopt echter niet, zoals blijkt uit de uitgebreide bespreking in het rapport van de rechtspraak van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens. Het Hof hanteert juist te regel dat betrokkenen alleen niet genotificeerd hoeven te worden, indien en zolang zo’n notificatie het doel van het onderzoek in gevaar zou brengen. In de zaak van Ekimdzhiev tegen Bulgarije oordeelde het Hof in 2007:
“According to the Court’s case-law, the fact that persons concerned by such measures are not apprised of them while the surveillance is in progress or even after it has ceased cannot by itself warrant the conclusion that the interference was not justified under the terms of paragraph 2 of Article 8, as it is the very unawareness of the surveillance which ensures its efficacy. However, as soon as notification can be made without jeopardising the purpose of the surveillance after its termination, information should be provided to the persons concerned.”
De brief van Hirsch Ballin is dus al met al geen betoog waar een vrij mens blij van wordt. De notificatieplicht, waar in de praktijk niets van terecht komt, moet worden afgeschaft omdat naleving te bewerkelijk is? Moeten we als burgers dan maar blind vertrouwen dat de staat ons alleen bespioneert als we echt iets aan onze kerfstok hebben (in welk geval we uiteraard geen rechten meer hebben)?
Of moeten we allemaal gebruik maken van het inzagerecht? Als ik cynisch was, zou ik denken dat de minister inderdaad hoopt dat burgers massaal inzageverzoeken gaan indienen. Dan kan hij over een paar jaar schrijven dat afhandeling van die verzoeken te bewerkelijk gebleken is en dat het inzagerecht beter kan worden afgeschaft.
Eerder verschenen op NU.nl.