Uit de “Kroniek technologie en recht” die binnenkort verschijnt in het Nederlands Juristenblad.
Blockchaintechnologie was al jaren booming als onderwerp voor afstudeerscripties en juridische congressen, maar begint de hype waar te maken. De groeiende populariteit van bitcoin en andere cryptovaluta heeft de afgelopen kroniekperiode geleid tot rechtspraak en publicaties, over klassieke onderwerpen zoals juridische kwalificatie[1]Tycho de Graaf, ‘De kwalificatie van bitcoins’, NJB 2019/2; M.A.R. Nannings, ‘Kwalificatie van crypto-assets als effect’, Tijdschrift voor Financieel Recht 2019 nr. 12. en (dus) beslaglegging[2]Tycho de Graaf, ‘Verhaalsbeslag op bitcoins’, TCR 2019, p. 88-94. en over meer specifieke aspecten als witwassen[3]A.G. Silonero, ‘Heimelijke transacties met cryptocurrencies: een grijs gebied tussen witwaspraktijken en verstandige praktijken’, Computerrecht 2021/3; A.B. Schoonbeek en J.M. van Poelgeest, ‘Nadere beschouwing over witwasrisico’s bij gebruik van cryptovaluta en de impact van regulering’, Tijdschrift voor compliance 2020 nr. 2. Zie ook: Rb. Rotterdam 23 oktober 2020, ECLI:NL:RBROT:2020:10073, ECLI:NL:RBROT:2020:10078, ECLI:NL:RBROT:2020:10075 en ECLI:NL:RBROT:2020:10077; Rb. Overijssel 9 juni 2020, ECLI:NL:RBOVE:2020:1960. en grondrechten.[4]Christian Rueckert, ‘Cryptocurrencies and fundamental rights’, Journal of Cybersecurity 2019 (Vol. 5, Issue 1). Grote technologie- en fintechbedrijven hebben inmiddels voor miljarden aan bitcoin op de balans staan,[5]‘Bitcoin Welcomes Tesla, Mastercard, BNY Mellon, Venmo To The Cryptocurrency Party’, Forbes 12 februari 2021. waarmee de technologie inmiddels definitief (?) de mainstream heeft bereikt.
Een blockchain-toepassing die nog wat vroeger op de hype cycle zit is de zogenoemde non-fungible token (NFT). Daarmee wordt één exemplaar van een verder eindeloos reproduceerbaar digitaal bestand voorzien van een een digitaal, op een blockchain geregistreerd en dus traceerbaar, zelfstandig verhandelbaar ‘echtheidscertificaat’. Een NFT maakt het mogelijk om enig eigenaar te zijn van een digitaal bestand. Kunstenaar Beeple verkocht de ‘originele’ versie van een digitaal kunstwerk (een grote maar overigens doodgewone jpeg) voor $ 69 miljoen aan anonieme NFT-pionier Metakovan.[6]‘The $69 Million JPEG’, NPR 12 maart 2021; ‘Here’s what the buyer of Beeple’s NFT digital art actually gets for $69 million’, CNBC 11 maart 2021; ‘$69 million for digital art? The NFT craze, explained’, Los Angeles Times 11 maart 2021. Zie ook: ‘Non-Fungible Tokens 101: A Primer On NFTs For Brands And Business Professionals’, Forbes 28 februari 2021. Twitter-oprichter Jack Dorsey veilde zijn eerste tweet (“just setting up my twttr”) voor het goede doel voor $ 2,9 miljoen.[7]‘Twitter boss Jack Dorsey’s first tweet sold for $2.9 million as an NFT’, Reuters 22 maart 2021 Net als bij fysieke dragers van eenvoudig reproduceerbare kunstwerken (etsen, foto’s, video’s) krijgt de koper het alleenrecht op het exemplaar, maar nog geen (auteurs)rechten op het onderliggende werk. En misschien is het (overigens nogal stroomslurpende) ‘minten’ van een NFT zelf een (beschermbare?) vorm van performance art?[8]William Holmes, ‘What the non-fungible token craze means for IP law’, LegalCheek 12 maart 2021:“Because NFTs can provide an aura of authenticity for digital art, they have become an ideal canvas for digital artists to create a new type of performative digital art. Consider Jack Dorsey’s NFT tweet. It is just a screenshot of his tweet, something that anyone can make and therefore has little value. So, what makes it art? Is it inherent to the tweet itself? Or did Jack Dorsey become an artist (and his tweet art) when he created the NFT of his tweet? Is the act of selling his tweet an artistic performance that can be qualified as art?” NFT’s kunnen digitale bestanden uniek, authentiek, traceerbaar en verhandelbaar maken. Zij kunnen een nieuwe goldrush inluiden voor allerhande virtuele media, markten en diensten, gefaciliteerd door rechtstreekse cont(r)acten tussen makers en fans en automatisch afgedragen volgrechtbetalingen bij doorverkoop.[9]Voor een heldere en optimistische uitleg, zie Jesse Walden, ‘NFTs make the internet ownable. Why crypto is becoming the “port of entry” for all internet media’, Variant Fund; en de a16z Podcast ‘All about NFTs’, 27 maart 2021.
Uiteraard is niet iedereen overtuigd dat performatief pronken met digitale verzamelobjecten een blijvertje is, en dat de NFT het mecenaatsvehikel kan worden voor een digitale renaissance.[10]‘Digitale kunst salonfähig? ‘Ze kopen plaatjes voor veel te hoge bedragen’’, Het Parool 26 maart 2021. Volgens Bloomburg-columnist Matt Levine gaat het bij NFT’s eerder om verhandelbare opzichtigheid dan verhandelbare eigendom. Ook dat is echter niet nieuw. De naam van Bernward von Hildesheim glimt nog altijd op de kerkdeur die hij in 1015 ob monimentum sui liet bouwen. De 15e-eeuwse Florentijnse handelaar Giovanni Rucellai liet zijn naam nog opzichtiger graveren op de door hem gefinancierde nieuwe geval van de Santa Maria Novella in Florence; dergelijke kapitale cultuuruitgaven schonken hem “de meeste voldoening en het meeste genot omdat de glorie van God, de eer van de stad en de nagedachtenis aan mijzelf ermee gediend zijn.” Hij hechtte naar eigen zeggen meer belang aan het zichtbaar goed uitgeven van geld dan aan van het verdienen ervan.[11]M. Baxandall, Schilderkunst en leefwereld in het Quattrocento. Een inleiding in de sociale geschiedenis van de picturale stijl, Nijmegen 1986, p. 10. Deze ijdele mecenassen kregen voor hun geld echter niet alleen aardse en hemelse roem, maar ook een echte kerkdeur c.q. -gevel: de tijd zal leren of een duurzaam makersklimaat kan worden gebouwd op een fundament van virtuele eigendomsbewijzen die alleen op de blockchain bestaan. Ondertussen druppelen de juridische analyses binnen.[12]Zie bijv. Andres Guadamuz, ‘Can copyright teach us anything about NFTs?’, TechnoLlama 7 maart 2021; Judith Rinearson, Mark H. Wittow & Daniel Charles, ‘The Coming Blockchain Revolution in Consumption of Digital Art and Music: The Thinking Lawyer’s Guide to Non-Fungible Tokens (NFTS)‘, National Law Review 25 maart 2021; C. Goanta, ‘Selling LAND in Decentraland: The Regime of Non-fungible Tokens on the Ethereum Blockchain Under the Digital Content Directive’, in: Lehavi A., Levine-Schnur R. (eds), Disruptive Technology, Legal Innovation, and the Future of Real Estate, Springer 2020.