Mogen de media citeren uit het dagboek van de vermoedelijke moordenaar van Louis Sévèke? Bij huiszoeking zijn geschriften van Martinus T. gevonden, waarin deze volgens dagblad De Gelderlander de moord bekent en toelicht. De advocate van Martinus T. is daar terecht boos over: ook iemand die een moord heeft bekend, heeft recht op bescherming van zijn auteursrecht, privacy en recht op een behoorlijke verdediging.
De zaak raakt de kern van het auteursrecht: het recht van de auteur om zelf te bepalen of, wanneer en hoe zijn werk in de openbaarheid wordt gebracht. Als de auteur wil dat zijn werk niet gepubliceerd wordt, dan is dat in principe zijn goed recht.
Het citaatrecht komt pas aan de orde als het werk gepubliceerd is: de Auteurswet geeft geen recht om te citeren uit werken die nog niet zijn openbaargemaakt. Daarom mocht Het Parool in 1998 geen citaten afdrukken van voorheen ongepubliceerde pagina’s uit het dagboek van Anne Frank.
Misstand
Maar zelfs bij ongepubliceerde geschriften is het auteursrecht niet absoluut. Er zijn situaties denkbaar, waarin de vrijheid van meningsuiting moet voorgaan. Het is niet de bedoeling dat met een beroep op auteursrecht een misstand verborgen kan blijven, of dat daarmee het publieke debat over een wezenlijk onderwerp onmogelijk gemaakt kan worden. In 2003 besliste de rechter dat geciteerd mocht worden uit geheime, niet gepubliceerde geschriften van de Scientology-beweging, omdat die citaten hielpen om een misstand aan de kaak te stellen. Die citaten gingen namelijk juist over de strategie van de beweging om tegenstanders met alle mogelijke juridische middelen het leven onmogelijk te maken.
Het feit dat de inhoud van het dagboek van Martinus T. een aanzienlijke nieuwswaarde heeft, is niet voldoende om zijn auteursrecht opzij te zetten. Het publieke debat over de moord kan gevoerd worden zonder letterlijke citaten uit het dagboek. De komende strafzaak zal bovendien waarschijnlijk nog voldoende informatie opleveren over zijn daden en motieven.
Zielenroerselen
Behalve het auteursrecht speelt bij publicaties uit dagboeken ook de privacy een belangrijke rol. In het geval van Anne Frank legde dat, vijftig jaar na haar dood, weinig gewicht meer in de schaal. Maar het privacybelang van T. is actueel. Hij heeft zijn dagboek vermoedelijk niet geschreven met het oog op publicatie daarvan en heeft in principe het recht dat zijn mijmeringen en zielenroerselen de zijne blijven.
Maar het publiek heeft toch het recht om geïnformeerd te worden over actuele zaken, hoor ik u denken. Dat is waar, maar rechtvaardigt niet elke inbreuk. Er zijn in Nederland zo veel privégeschriften die relevant zijn voor het publieke debat en die mediaconsumenten fascinerend zouden vinden: denk maar aan de dagboeken en privécorrespondentie van bekende Nederlanders zoals leden van het Koninklijk Huis, politici of soapies. Maar ook zij hebben recht op auteursrecht en op bescherming van hun privacy. Zij mogen zelf beslissen of ze daar ooit iets van publiceren en, zo ja, wat, wanneer en hoe.
Vogelvrij
Is de positie van Martinus T. dan nog anders omdat hij vermoedelijk schuldig is aan een misdrijf? Nu hij de moord op Sévèke heeft bekend, is hij terecht voorwerp van intense – en uiteraard vooral negatieve – publieke belangstelling en publicaties. Daar kan hij zich niet tegen verzetten. Maar zijn daad maakt hem niet vogelvrij. Het is begrijpelijk en verleidelijk – maar ook verkeerd – om de rechten van daders te offeren aan de nieuwsgierigheid van het publiek.
Het meest opmerkelijke is misschien nog wel dat De Gelderlander überhaupt aan het dagboek is gekomen. Het is bij huiszoeking in beslag genomen – hoe komt het dan opeens bij de media terecht? Het klinkt misschien ouderwets en naïef, maar als vanuit justitie bewijsmateriaal in een lopende strafzaak is gelekt naar de media, dan is dat verkeerd. Natuurlijk heeft de moord op Sévèke veel onrust veroorzaakt en heeft het publiek veel belangstelling voor de motieven van de vermoedelijke dader. Het is echter niet de taak van justitie om bij te dragen aan trial bij media.
Oorspronkelijk gepubliceerd op NU.nl.
